دانشنامه حج

دربــاره دانشنامه حج

وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى‏ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ[1]

و مردم را دعوت عمومى به حج كن؛ تا پياده و سواره بر مركب‌هاى لاغر از هر راه دورى به سوى تو بيايند...
و آنگاه كه ابراهيم نداى حج سرداد
عالميان شرق و غرب جهان‏
حتى آنانى كه در اصلاب پدران و ارحام مادران بودند
بانگ دعوت او را به گوش جان شنيدند
پس هر كه به زبان دل تلبيه گفت‏
به تشرف بيت عتيق نايل خواهد آمد.
لَبَّيْك‏
اللَّهُمَّ لَبَّيْك‏
لَبَّيْك لا شَريْكَ لَكَ لَبَّيْك‏
حج، ميثاقى ميان بنده و پروردگار است‏ و از بزرگ‏ترين فريضه‏هاى الهى است كه در آن، هر دو جنبه فردى و اجتماعى، به شكلى نمايان، گنجانيده شده است.

حج، تجلّى و تكرار همه صحنه‏هاى عشق‏آفرين زندگى يك انسان و يك جامعه متكامل در دنياست. حج، كانون معارف الهى است كه بايد از آن، محتواى سياست اسلام را در تمام زواياى زندگى جستجو نمود.

در جنبه فردى حج، هدف، تزكيه و رسيدن به صفا و نورانيت و پيراستگى از زخارف بى‏ارزش مادّى و فراغت با خويشتنِ معنوى و انس با خداى متعال و ذكر و تضرّع و توسّل به حضرت حق است تا آدمى به عبوديت- كه صراط مستقيم الهى به سوى كمال است- راه يابد و در آن، گام بر دارد.

در اين بخش، تنوّع فرصت‏ها و آزمون‏ها به حدّى است كه هر گاه كسى با توجّه به آداب و فرائض حج، از آنها عبور كند، بى‏گمان، دستاوردى گران‏بها خواهد داشت:
فرصت احرام و تلبيه، فرصت طواف و نماز، فرصت سعى و هَروَله، فرصت وقوف در عرفات و مشعر و مِنا، فرصت رمى و قربانى، و فرصت ذكر اللَّه كه فضاى سرشار از روح و حيات را در همه اين مراحل، گسترده است.
مجموعه اين فرصت‏ها مى‏تواند دوره كوتاهى از رياضت شرعى و خودسازى براى هر فرد باشد و مبدأ يك تحوّل عميق در اخلاق و سلوك فردى زائر خانه خدا گردد.

اين بخش از فلسفه حج، همواره مورد توجّه عموم مسلمانان به‌ويژه اهل مراقبت بوده و هست؛ ليكن مسئله مهمی كه غالباً مورد توجّه نيست، اين است كه اهداف فردى، بخشى از فلسفه حج‏اند و بهره‏بردارى از ذخاير عظيم اين فريضه الهى، فراتر از جنبه فردى است، و آثار و بركاتى كه اين همايش عظيم مى‏تواند براى عموم مسلمانان، بلكه براى همه مردم جهان داشته باشد، بسى مهم‏تر و باارزش‏تر از بركات فردى آن است.
نكته قابل تأمّل، اين است كه قرآن كريم در تبيين فلسفه حج، عمدتاً بر اهداف اجتماعى حج و آثار و بركاتى كه براى همه مردم دارد، تأكيد نموده است.

از نظر قرآن كريم، حكمت بناى كعبه و فلسفه حج، قيام براى تأمين منافع مردم است (جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَاماً لِلنَّاسِ)[2]، يعنى: حج، يك حركت جمعى براى حل معضلات و تأمين نيازها و رشد و توسعه جامعه بشر است.
از نظر قرآن، مسلمانان در همايش عظيم حج بايد شاهد منافع خود باشند:
(لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ)[3] ، كه به گفته امام صادق(ع)، هم منافع دنيايى و هم منافع آخرتى را شامل مى‏شود.
منافع امّت اسلام انواع و مراتبى دارد: منافع فرهنگى، منافع سياسی و منافع اقتصادى، كه (لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ)، شامل همه انواع منافع و مراتب آن است.

کلام رهبر معظّم انقلاب اسلامى، آية اللَّه خامنه‏اى حفظه‌اللَّه در‌باره منافع اجتماعى حج نیز این است:
در جنبه اجتماعى، حج در ميان همه فرائض اسلامى، بى‏همتاست؛ زيرا مظهرى از قدرت و عزّت و اتّحاد امّت اسلامى است. هيچ فريضه ديگرى، بدين‌سان، به آحاد مسلمان در باره مسائل امّت اسلامى و جهان اسلام درس و عبرت نمى‏آموزد و آنان را در روحيّه و واقعيت، به قدرت و عزّت و وحدت، نزديك نمى‏كند.
تعطيل اين بخش از حج، بستن سرچشمه‏اى از خيرات به روى مسلمين است كه از هيچ ره‏گذر ديگرى نمى‏توانند بِدان دست يابند.[4]

بارى! همان‌طور كه احياگر حجّ ابراهيمى- محمّدى، امام خمينی(ره) فرموده است:
حج، به سانِ قرآن است كه همه از آن بهره‏مند مى‏شوند؛ ولى انديشمندان و غوّاصان و دردآشنايان امّت اسلامى، اگر دل به درياى معارف آن بزنند و از نزديك شدن و فرو رفتن در احكام و سياست‏هاى اجتماعى آن نترسند، از صدف اين دريا، گوهرهاى هدايت و رشد و حكمت و آزادگى را بيشتر صيد خواهند نمود و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد، سيراب خواهند گشت.

ولى چه بايد كرد و اين غم بزرگ را به كجا بايد برد كه حج، به‌سان قرآن، مهجور گرديده است و به همان اندازه كه آن كتاب زندگى و كمال و جمال، در حجاب‏هاى خودساخته ما پنهان شده است و اين گنجينه اسرار آفرينش، در دل خرمن‏ها خاكِ كج‏فكرى‏هاى ما دفن شده و اين زبان انس و هدايت و زندگى و فلسفه زندگى‏ساز او، به زبان وحشت و مرگ و قبر تنزّل كرده است، حج نيز به همان سرنوشت گرفتار گشته است؛ سرنوشتى كه ميليون‏ها مسلمان، هر سال به مكّه مى‏روند و پا جاى پاى «پيامبر» و «ابراهيم» و «اسماعيل» و «هاجر» مى‏گذارند؛ ولى هيچ كس نيست كه از خود بپرسد:
ابراهيم و محمّد علیهماالسلام كه بودند و چه كردند؟ هدفشان چه بود؟ از ما چه خواستند؟
خلاصه، همه مسلمانان بايد در تجديد حيات حج و قرآن كريم و باز گرداندن اين دو به صحنه‏هاى زندگى‏شان كوشش كنند ....[5]

روزى كه حج، جايگاه واقعى خود را در جهان اسلام پيدا كند و مسلمانان جهان بتوانند اين فريضه بزرگ الهى را آگاهانه و آن‌گونه كه شايسته است، انجام دهند، آن روز، بى‏ترديد، اسلام، همه سنگرهاى كليدى جهان را فتح خواهد كرد و بر جهان حكومت خواهد نمود. به اميد آن روز!

[1]. الحج: 27.
[2]. المائده: 97.
[3]. الحج: 28.
[4]. محمدی ری‌شهری، محمد، «حج و عمره در قرآن و حدیث»، با همکاری عبدالهادی مسعودی، ترجمه جواد محدثی، قم، دارالحدیث، چاپ سوم (ویرایش دوم)، 1386، ص 11.
[5]. همان، ص 12-11.

تعريف (موضوع نرم‌افزار):

نرم‌افزار چندرسانه‌ای دانشنامه حج (لبّيک 1)، جامع‌ترين نرم‌افزار در حوزه حج و زيارت است که با شیوه‌ای نو طراحی شده و دربردارنده مجموعه کاملی از اطلاعات مرتبط با حج، با توجه به نيازهای مخاطبين می‌باشد.

اين نرم‌افزار با توجه به نياز‌محور بودن برنامه، اطلاعات جامعی را در مورد مباحثی همچون قرآن، معصومين(ع)، اسرار و معارف حج، اماکن حرمين شريفين، مناسک حج، پرسش‌های رايج و پاسخ به شبهات، ادعیه و زیارات، اشعار، تصاوير، سخنرانی و نجوانامه، برنامه‌های آموزشی و مکالمات روزمره در اختيار مخاطبين برنامه قرار می‌دهد.

مخاطبين نرم‌افزار

مخاطبين اصلی این نرم‌افزار، خيل عظيم حجاج و عاشقان سفر روحانى حج و عمره در داخل و خارج كشور، اعم از زائران بيت الله الحرام و روحانيون کاروان‌های حج و عمره هستند.
با توجه به رويکرد کارگزاران حج، برای هدایت و سازماندهی عمره‌های طلاب، دانشجويی و دانش‌آموزی و مطالبات فراوان اين گروه‌ها بايد مطالب به‌گونه‌ای آورده مي‌شد که برای اين دسته از زائران و همچنين زائرانی که از تحصيلات عاليه برخوردار هستند نيز مفيد و قابل استفاده باشد.

مخاطبين نرم‌افزاردر يک تقسيم‌بندی کلّی به سه دسته تقسيم می‌گردند:

1.زائران عادی؛
2.زائران طلبه، دانشجو و دانش‌آموز (اعم از کاروان‌های عمره طلاب، دانشجويی و دانش‌آموزی و کاروان‌های عادی)؛
3.زائرانی که دارای تحصيلات عاليه هستند (اعم از محققين حوزه علميه، روحانيون کاروان‌های حج و عمره و اساتيد دانشگاه).

اميد است تمام اين افراد بتوانند از اطلاعات این نرم‌افزار بهره‏مند گردند.

هدف از توليد اين نرم‌افزار

ابتدايى‌ترين هدفى كه مى‏توان از چنين برنامه‏هايى انتظار داشت اطلاع‌رسانى است يعنى كاربرانى كه درصدد يافتن اطلاعاتى در زمينه خاص مى‏باشند بتوانند به مدد برنامه، پاسخى صحيح و كامل را در كوتاه‌ترين زمان و با آسان‌ترين روش بدست آورند. طبيعى است استفاده از شيوه‏هاى گوناگون اطلاع‌رسانى و تكنيك‏هاى نوين فناورى لازمه‏ى چنين خواسته‏اى است.

از آنجا كه موضوع حج براى بسيارى از كاربران مسئله‏اى جديد و تجربه ناشده است، اكتفا به اطلاع‌رسانى داده‏هاى موجود در متون، برآورنده‏ى نيازهاى ايشان نخواهد بود. و لذا بايد با شناخت مخاطبان و ارزيابى دقيقى از آنچه بدان محتاجند و برای این سفر معنوی در زمينه‌های مختلف به آن نياز دارند، با بهره‏گيرى از شیوه‌های سمعی بصری در اختیار آن‌ها قرار داده شود.

حج بهترين فرصتى است كه زائران با انقطاع از دلمشغولى‏هاى روزمره زندگى در بهترين زمان به شريف‏ترين مكان‌ها تشرف مى‏يابند و مى‏توانند تحولى شگرف را در سير تكاملى خويش بنيان نهند؛ لذا در كنار اهداف علمى كه با جنبه تعقلى كاربران در ارتباط است، برنامه‏ى حج بايد با جهت‏گيرى تربيتى، زائران را پيش از سفر براى اين مهم آماده سازد. اما ثبات قدم و حفظ حالات حاصل شده در اين موسم مبارك خواسته‏اى است كه متأسفانه كمتر به تحقق مى‏رسد؛ چه بسا كه دوام دستاورد معنوى و نورانيت حج به سالى نمى‏انجامد. رجعت مكرر به خاطرات شيرين و روحانى سفر مى‏تواند بر بقاى معنويت بيفزايد. لازمه‏ى اين كار فراهم آوردن زمينه تذكر است.
از دیگر اهداف توليد اين نرم‌افزار ارائه شيوه‌های آموزشی همچون روايت‌گری و آشنایی با اماکن حرمين شريفين، شيوه پاسخ‌گویی به شبهات رايج به روحانيون کاروان‌ها می‌باشد.

همچنين در دسترس قرار دادن آسان اطلاعات مورد نياز و ارائه کتب موضوع‌بندی شده و مرتبط با حج و زيارت به زائرين و روحانيون کاروان‌ها از دیگر اهداف این برنامه می باشد.

ويژگی‌های این نرم‌افزار

این نرم‌افزار با بکارگیری جدیدترین تکنیک‌های برنامه‌نویسی و امکانات و قابلیت‌های منحصر به فرد، نسل جدیدی را در تولیدات نرم‌افزاری رقم زده است بطوری‌که در طرح‌های گرافیکی تلفیقی از سبک اسلامی- ایرانی و سبک مترو و همچنین در برنامه‌نويسی اين نرم‌افزار از محیط توسعه کیوتی (Qt) استفاده شده است.
نياز محور بودن، کاربری آسان با توجه به مخاطبين برنامه، ريسایز بودن برنامه، جامع بودن، چند‌رسانه‌ای بودن نرم‌افزار و سه زبانه بودن (فارسي، عربي و انگليسي) آن از ديگر ويژگی‌های این نرم‌افزار به شمار می‌رود.

بخش‌های مختلف برنامه

اين نرم‌افزار دربردارنده مجموعه کاملی از اطلاعات مرتبط با حج با توجه به نيازهای مخاطبين آن در ضمن 8 کارتابل مستقل طراحی و اجرا گرديده که به ترتیب عبارتند از:

1. قرآن

مطالب ارائه شده در اين بخش:
قرآن
• متن كامل قران كريم به‌صورت متنی و تصويری؛
• نمايش و برقراری ارتباط با 3 ترجمه منتخب (ترجمه های مکارم، الهی قمشه ای و انصاريان)؛
• نمايش و برقراری ارتباط با 6 تفسير و یا ترجمه تفسیر منتخب (تفسيرهای مجمع البيان في تفسير القرآن، البرهان في تفسير القرآن، المیزان في تفسیر القرآن، ترجمه تفسیر المیزان، ‏تفسیر نمونه و تفسیر نور)؛
• قرائت يك دوره ترتيل با صدای آقای کريم منصوری در 114 قطعه و 30 ساعت و 30 دقيقه؛
• قرائت يک دوره تحقيق با صدای آقای مصطفی اسماعيل در 114 قطعه و 64 ساعت.

آیات مکی و مدنی

• ذکر آیات مرتبط با مکه و مدينه با استفاده از کتاب «با قرآن در مکه و مدينه»؛
• برقراری ارتباط آيات و ترجمه‌ها و تفاسير با کتاب «با قرآن در مکه و مدينه».
جستجو
• جستجو در آيات قرآن و نمايش نتيجه آن به‌صورت رنگي شده؛
• ارائه فهرست ریشه‌ها و مشتقات آن به‌صورت الفبایی؛
• امکان جستجو در آیات قرآن با انتخاب یکی از ریشه ها يا یکی از مشتقات آن ریشه.

2. معصومين(عليهم السلام)

مطالب ارائه شده در اين بخش :
زندگي‌نامه

• ارائه اطلاعات تفصيلى دوران زندگانی پیامبر اکرم‏(ص)‏ و ائمه معصومين(ع)؛
• برقراری ارتباط عناوين با کتب مرتبط با معصومین (ع).

حوادث تاريخ پيامبر (ص)

• ارائه سلسله مباحث مربوط به حوادث تاريخی دوران پيامبر بزرگوار اسلام‏(ص) توسط حجةالاسلام والمسلمين
نواب؛
• ارائه مباحث به‌صورت دسته‌بندی و موضوعی با قابليت جستجو در عناوين؛
• ارائه کليه مباحث به‌صورت صوتی به‌ مدت بيش از 6 ساعت به همراه نمايش 6 قطعه فيلم، و 364 تصوير و

نقشه‌های مرتبط.

3. معارف حج (آداب زیارت،اسرار و معارف‏ حج)

مطالب ارائه شده در اين بخش :
معارف حج

• ارائه ليست جامع و دسته‌بندی شده به‌صورت درختی برای اسرار و معارف حج با قابليت جستجو در عناوين؛
• ارائه مطالبی جامع پيرامون آداب زيارت، اسرار و معارف حج در کتاب و سنت؛
• برقراری ارتباط عناوين با کتب مرتبط با اسرار و معارف حج.

صوت معارف حج

• ارائه سخنرانی‌ها و کلیپ‌های صوتی پيرامون اهميت و جایگاه حج، اسرار و معارف در 45 قطعه در زمان 6 ساعت و 35 دقیقه .

4. اماكن

مطالب ارائه شده در اين بخش :

• ارائه ليست جامع و دسته‌بندی شده به‌صورت درختی برای اماکن حرمين شريفين با قابليت جستجو در عناوين؛
• ارائه اطلاعات جامعي درباره آثار و اماكن موجود در حرمين شريفين؛
• برقراری ارتباط عناوين با کتب مرتبط با آثار و اماكن حرمين شريفين؛
• نمايش حدود 2500 تصوير و پخش 17 قطعه فيلم مرتبط با اماكن حرمين شريفين؛
• با انتخاب گزينه روايت‌گری اماکن (نمايش موارد دارای روايت‌گری) از تعداد 750 مکان موجود در لیست کارتابل
اماکن، 90 مکان از مهم‌ترين اماکن حرمين شريفين فيلتر شده و با صوت روايت‌گران متخصص همچون حجج اسلام آقايان سيد جواد طباطبايي و شهاب‌الدين مشايخی در 90 قطعه در زمان 9 ساعت در اختيار کاربران قرار گرفته است.

5.مناسک حج

مطالب ارائه شده در اين بخش :

• ارائه کليه مباحث کاربردي مناسک حج به همراه حواشی مراجع عظام تقليد؛
• ارائه ليست جامع و دسته‌بندی شده به‌صورت درختی برای مناسک حج با قابليت جستجو در عناوين؛
• برقراری ارتباط عناوين با متن کتاب مناسک حج، مطابق با فتاوای حضرت آیةالله العظمی امام خمینی قدس‌سره، با حواشی مراجع معظم تقلید و استفتائات جدید، با اعمال اصلاحات سال 1394.

6.کتابخانه

مطالب و قابليت‌های ارائه شده در اين بخش :
کتابخانه
• ارائه ليست کتاب‌های برنامه با توجه به دامنه موضوعی در موضوعاتی همچون: «آینه وحی و حج در قرآن»، «پیامبر اعظم و ائمه معصومین»، «فقه و مناسک حج»، «اسرار و معارف حج»، «تاریخ، اماکن و آثار اسلامی»، «اعتقادات و پاسخ به شبـهات»، «دعا و زيارت»، «حج و زيارت در ادب فارسی»، «مسائل سياسی– ‌اجتماعی حج»، «سفرنامه و خاطرات»، «فرهنگ‌نامه»، «مکالمه عربی» و «مجلات ميقات»؛
• ارائه متن کامل 439 عنوان کتاب عربی و فارسی در 988 جلد؛
• ارائه منابع قرآنی و روایی با اعراب کامل؛
• ارائه مجموعه مقالات مجله ميقات حج فارسی و عربی؛
• ارائه مقالات مجله ميقات حج به‌صورت موضوعی؛
• امكان نمايش همه کتب به دو صورت قفسه‌اي و ليستي؛
• امكان نمايش متون كامل به همراهى پاورقى‏ها، تصاوير داخلی؛
• دسترسی به اطلاعات متون بر اساس نمودار درختی ابواب و فصول متن؛
• ارتباط همه متون با لغت‌نامه‌های برنامه؛
• امکان جستجو در عناوين؛
• امکان جستجو در متن کتاب انتخاب شده؛
• امكان تغيير تنظيمات مربوط به متن مانند رنگ صفحه، نمايش پاورقي و اعراب؛
• امکان نمايش کتابخانه به‌صورت تمام صفحه؛
• امکان کوچک‌نمایی و بزرگ‌نمایی متون؛
• قابليت چاپ و خروجى به فايل Pdf؛
• امکان یادداشت‌برداری از تمام اطلاعات متن، با انتقال به صفحه نور ادیت و ذخیره‌سازی آن؛
• امکان انتقال متون به محیط word برای ویرایش یا استفاده در نگارش مقالات و تألیف کتاب؛
• ارائه کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی و زندگی‌نامه مؤلفان به همراه تصاویر روی جلد کتب.

کتب مرتبط

• امکان مشاهده ارتباط متون با شرح‌ها و ترجمه‌های آنها؛ به‌طوری‌که اگر هریک از عبارات متن کتاب انتخابی در سایر کتب برنامه دارای شرح یا ترجمه باشند، با علامت خاصی مشخص شده و با انتخاب آن، شرح‌ها و ترجمه‌های مربوطه نمایش داده می‌شود.
• نمايش کتب مرتبط در دامنه موضوعی

جستجو

• امکان جستجوی همزمان چندین کتاب و نمایش متون؛
• امكان جستجوهاى ساده و تفصيلی واژگان مورد نظر، به همراه انتخاب دامنه‌هاي مختلف؛

7.پرسش های رايج

مطالب ارائه شده در اين بخش :

پرسش های رايج

• ارائه مباحثی پيرامون تبارشناسی وهابيت؛
• پاسخ به تعدادی از پرسش‌های رایج و شبهات مطرح شده توسط وهابيت؛
• ارائه پاسخ‌های اجمالی و تفصيلی به پرسش‌های رایج؛
• امکان پخش صوت از بزرگان و اساتيد پيرامون نقد عقائد کلامی و فقهی وهابيت، نقد تفکر توحيدی وهابيت در
77 قطعه در زمان 28 ساعت و 41 دقيقه .

8.نگارخانه

مطالب ارائه شده در اين بخش :
ادعيه و زيارات
• نمايش و قرائت ادعيه و زيارات مورد نياز زائران در حرمين شريفين بر اساس کتاب ادعيه و زيارات مدينه منوره و مكه مكرمه (ويژه تمتع) در 145 قطعه در زمان 26 ساعت.
اشعار
• ارائه اشعار مرتبط با موضوع مناجات، حضرات معصومين(ع) و همچنين اشعار مرتبط با حرمين شريفين.
فيلم و صوت
• پخش صوت 30 سخنرانی در زمان 15 ساعت و 3 قطعه فيلم مرتبط با سفر حج؛
• پخش صوت 53 قطعه مناجات، مدايح و مراثی از ذاکران اهل بيت(ع) در زمان 9 ساعت و 27 دقیقه و 28 قطعه فيلم مرتبط با سفر حج، مکه و مدينه و مدايح و مراثی.
تصاوير
• نمايش کليه تصاوير و نقشه‌های مربوط به موضوع حج و مرتبط با اماكن حرمين شريفين و همچنين اطلس مکه و مدينه و مسجدالحرام در گذر تاريخ.
برنامه های آموزشی
• ارائه 45 اسلايد آموزشی مناسک حج تمتع، مناسک عمره مفرده و اماکن متبرکه مکه مکرمه و مدينه منوره به‌صورت پاورپوينت برگرفته از نرم‌افزار مسافر قبله؛
• نمايش تصاوير سه بعدی توليدی حوزه نمايندگی ولی فقيه در امور حج و زیارت به‌صورت پانوراما (عکس‌های سراسرنما و ۳۶۰ درجه) در موضوع مدينه‌شناسی، جنت‌البقيع و مشاعر مقدسه.

مکالمات روزمره

• ارائه مکالمات روزمره مربوط به سفر حج و آموزش مکالمه زبان؛
• ارائه سه کتاب مربوط مکالمه عربی؛
- کتاب الحوارات، مکالمه عربی؛
- کتاب العربیة المعاصرة فی التحدث و المحادثه، به همراه صوت آن؛
- کتاب رحلة مع العربية (سفري با زبان عربي): آموزش زبان عربي ويژه حجاج، عمره‌گزاران و زائران کشورهاي عربي، به همراه صوت آن؛
- ارائه صوت مکالمات روزمره در 51 قطعه در زمان 27 ساعت و 23 دقیقه .