عروه النور

دربــاره عروه النور

قال الله تعالى: «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُون»؛ «شايسته نيست مؤمنان همگى كوچ كنند؛ چرا از هر گروهى از آنان، طايفه‏اى كوچ نمى‏كنند تا در دين آگاهى يابند و هنگام بازگشت به‌سوى قوم خود، آن‏ها را بيم دهند؛ شايد بترسند و خوددارى كنند» (توبه/122).

قال الصادق(ع): «تَفَقَّهُوا فِي دِينِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِيرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِيعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِيلَةِ فِي الدِّينِ وَ الدُّنْيَا»؛ «در دين خدا آگاه شويد كه همانا فهم دين، كليد آگاهى، تمام عبادت و مايه وصول به منازل بلند و مراتب والا در دين و دنياست» (بحار الأنوار، ج 10، ص 247).

آيات آسمانى قرآن كريم و سخنان روشنى‏بخش ائمه اطهار(ع) نورٌ على نور است كه انسان با بهره‏گيرى از فروغ هدايت‏گستر آن‏ها مى‏تواند راه حق را از باطل تمييز دهد و بر جاده مستقيم الهى گام نهد و از كوچه‏هاى پرپيچ‌وخم زندگى عبور كرده، به مقصد رستگارى نايل شود؛ ازاين‌رو، يارى گرفتن از آيات قرآن كريم و احاديث و روايات اهل بيت پيامبر(ص) بهترين روش براى آغاز هر عمل، سخن و نوشتار است.

در ميان علوم اسلامى، علم فقه و اجتهاد از جايگاه و مقام والايى برخوردار است. عالمان دينى و محققان علوم اسلامى از ديرباز تاكنون با تأمل در آن و با بهره‏گيرى از اين دانش سترگ سعى كرده‏اند كه در وادى عمل، طرحى نو دراندازند تا طالبان سعادت با نيتى زلال و يقينى روشن، طريق بندگى پروردگار متعال را بپيمايند. در حقيقت، علم فقه گنجينه‏اى بس عظيم و ارزشمند است كه مى‏توان با مدد گرفتن از آن، جلال و جبروت معبود يگانه را به تماشا نشست. اين علم آسمانى، تداوم و حيات طيبه خود را مديون فكر و انديشه عالمان فرزانه‏اى است كه با تأليفات ارزنده و گردآورى آثارى باارزش در زمينه علم فقه باعث رشد و پويايى آن شده‏اند.

امروزه از يك‌سو گستردگى منابع علوم اسلامى و حجم گسترده آثار و تأليفات به‌جاى‌مانده از آن و از سوى ديگر، تغيير و تحول عظيمى كه در امر علوم و فناورى رخ داده، اين نياز را به وجود آورده است تا دانش و معارف اسلامى همگام و همسو با علم روز، خاصه علوم رايانه پيش رود؛ چراكه اين امر سبب تسهيل دستيابى به اين گنجينه بى‌پايان مى‏شود. با گسترش رايانه و توليد برنامه‏هاى نرم‏افزارى، محققان و متخصصان با وارد كردن متون قديم و منابع اسلامى در لوح‏هاى نورى و فراهم آوردن قابليت‏هاى متفاوت در بازيابى اطلاعات، بستر مناسبى را براى انجام تحقيقات و پژوهش‏هاى نوين در حوزه دين‏پژوهى ايجاد كرده‏اند تا پژوهشگران بتوانند در كمترين زمان ممكن به اهداف تحقيقاتى خود دست پيدا كنند. يكى از اين نرم‏افزارها، معجم‏هاى موضوعى است كه از امكانات متنوعى برخوردار است.

كسانى كه با نرم‏افزارهاى معاجم لفظى كار كرده‏اند و ضمن استفاده از امكانات مفيد و ارزنده، از كاستى‏هاى آن‏ها نيز باخبرند، به‏خوبى از مزاياى معاجم موضوعى آگاهند. با توليد فرهنگ‏هاى موضوعى، اين كاستى‏ها برطرف شده، راه براى محققان و دين‏پژوهان هموار گرديده است. چكيده‏سازى متون و نمايه‏سازى براى آن‏ها و مدخل‏ها و كليدواژه‏هاى متعدد و متنوعى كه براى اين نمايه‏ها و چكيده‏ها در نظر گرفته شده است، يكى از بهترين و مناسب‏ترين روش‏هاى بازيابى يك مفهوم و موضوع در امر تحقيق است.

مراحل توليد معاجم موضوعى

مراحل توليد معاجم موضوعى را مى‏توان در چند محور خلاصه كرد:

1. چكيده‏نويسى متون: اين عمل به همت محققان با ضوابط خاصى انجام مى‏شود. آن‏ها به‌منظور چكيده‏نويسى، خلاصه مطالب كاربردى متون مورد نظر را در فيش‏هاى طراحى‌شده به نگارش درمى‏آورند. به این چکیده‌ها اصطلاحا «موضوع» اطلاق می‌شود.

2. نمايه‏سازى براى چكيده‏ها: اين كار به‌صورت دستى توسط محققان انجام مى‏گيرد. لازم به توضيح است كه نمايه‏ها، تركيب‏هايى كوچك‏تر از چكيده‏ها و ریزعنوان‌هایی هستند كه نقش واسطه را بين مدخل‏ها (كليدواژه‏ها) و چكيده‏ها (موضوعات) ايفا مى‏كنند.

3. ساختن كليدواژه و مدخل براى نمايه‏ها: با جداسازى نمايه‏ها و حذف كلمات غير ضرورى به‌صورت ماشينى و دستى، فهرستى با عناوين يك‏كلمه‏اى و كليدى به دست مى‏آيد كه پس از ويرايش، با قابليت جستجو در اختيار محقق قرار مى‏گيرد. در اين مرحله، مترادفات به فهرست اضافه شده، واژه‏هاى مشترك تفكيك گشته، عناوين مرتبط با هم مشخص مى‏شوند تا با استفاده از اين امكانات، مشكلات كاربران به حداقل ممكن برسد.

روش استفاده از برنامه به عكس روش تهيه آن است. بهتر است ابتدا از طريق كليدواژه‏ها، سپس نمايه‏هاى آن واژه و در نهايت از طريق موضوعات و چكيده‏هايى كه زيرمجموعه اين نمايه‏ها هستند، به متن كتاب منتقل شد. در هريك از اين مراحل مى‏توان با امكان مشاهده و انتخاب نمايه‏ها و موضوعات، مبحث مورد نظر را انتخاب كرد.

يكى از بارزترين و عمده‏ترين مشكلات توليد فرهنگ‏هاى موضوعى اين است كه فيش‏بردارى، نمايه‏سازى و هماهنگى آن‏ها زمان بسيارى را به خود اختصاص مى‏دهد. به همين دليل، منابعى كه به اين شكل توليد شده‏اند، محدود است.

معجم موضوعى عروة النور

نرم‏افزار «عروة النور» يكى از فرهنگ‏هاى موضوعى فقهی با محوریت معجم موضوعی «عروة الوثقی» است كه نمونه‌ی قبلى آن در قالب نرم‏افزار «نور الشریعة» توسط مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى به جامعه علمى و فرهنگى تقديم شده است.

کتاب گران‌سنگ «عروة الوثقی» که مرجع فقیه و غیر فقیه در مسائل فقهی عام البلوی است، از مهم‌ترین و مشهورترین تالیفات مرحوم سید محمدکاظم یزدی (قدس‌سره‌الشریف) است. این کتاب مورد عنایت علما و فقهای عظام و در موضوع خود بی‌نظیر می‌باشد. مرحوم «سید محسن حکیم» در این باره می‌فرماید: «کتاب پرارزش «العروة الوثقی» از حیث دقت و تحقیق به‌گونه‌ای است که در حوزه‌ها محور درسی بسیاری از فقها قرار می‌گیرد؛ باآنکه قبل از آن، محور درس‌های فقهی علما، کتاب «شرائع الإسلام» و «تبصرة المتعلمین» بود، اما با ظهور کتاب «العروة الوثقی»، این کتاب ارزشمند محور درسی حوزه‌های علمیه گردید و شرح و تعلیقات زیادی بر آن نگاشته شده است».

امتیاز ویژه این نرم‌افزار

امكان دستيابى به شروح و حواشى بر متن موضوع‏بندى‌شده از طريق كليدواژه‏ها، نمايه‏ها و چكيده‏هاى استخراج‌شده براى متن مورد نظر، از جمله قابليت‏هايى است كه همانند نرم‌افزار «نور الشریعة» در اين لوح فشرده عرضه شده است؛ به‌عنوان مثال، با انتخاب كليدواژه «التقلید» پس از ديدن نمايه‏ها و چكيده‏ها در «العروة الوثقی» مى‏توان قسمتى از «مصباح الهدی» را كه شرح متن مورد نظر است، مشاهده نمود و اين مفهوم را در شروح ديگر بازيابى كرد؛ بنابراين، امتياز مهم معجم موضوعى «عروة النور»، امكان دستيابى به شروح و حواشى متن از طريق 13600 موضوع (چکیده) است. این نرم‌افزار با ارائه موضوع‌ها، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها، مدخل‏هاى مناسبى را در اختيار كاربران قرار مى‏دهد تا مطالب مورد نظر خود را از طریق اين مدخل‌ها، بازيابى كرده و به متن «العروة الوثقی» و سپس به شروح آن دسترسى پيدا كنند.

با توجه به اينكه توليد معجم‏هاى موضوعى مربوط به كتبی که با محوریت «العروة الوثقی» تالیف شده است، به وقت بسيارى نياز دارد، كاربران مى‏توانند با استفاده از برنامه‏هايى مانند «عروة النور»، بخش قابل توجهى از نيازهاى پژوهشى خود را تأمين كنند.

مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى با تقديم نرم‌افزار معجم موضوعى «عروة النور» به جامعه علمى و حوزه‏هاى علميه، به‌خصوص جويندگان علم فقاهت و اجتهاد، چشم‏انتظار نقدها و پيشنهادات همه علاقه‏مندان به معارف اهل بيت(ع)، به‏ويژه پژوهندگان مكتب فقهى شيعه، مى‏باشد.

عروة النور در يك نگاه‏

1.معجم موضوعى‏

- امكان دستيابى به متن كامل 74 عنوان شرح و حاشيه «العروة الوثقی» از طريق كليدواژه، نمايه و چكيده‏ (موضوع)؛

- دسترسى به شروح و حواشى از طريق موضوعات متن؛‏

- ارائه بیش از 30950 نمایه تکراری، 7850 نمایه غیر تکراری، 63000 تک‌واژه تکراری و 3000 تک‌واژه غیر تکراری به‌منظور بازيابى 13600 موضوع و دستيابى به متن و شروح «العروة الوثقی»؛

- قابليت تركيب كليدواژه و نمايه به‌همراه انتخاب نوع تركيب (فصلى، عطفى و فصلى مانعة الجمع)؛

- تنظيم فهرست نمايه‏ها بر اساس موضوع و نمايه؛‏

- دسترسى به گزينه‌های كليدواژه، نمايه، موضوع، نشانى و متن در بخش‏هاى مختلف برنامه‏؛

- امكان انتخاب انواع اَعلام از كليدواژه‏ها؛

- نمايش فهرست موضوعات كتب به ترتيب حروف الفباى عربى و تعداد فيش‏هاى هر موضوع‏؛

- قابليت مشاهده نشانى كامل مطالب هر فيش؛‏

- امكان انتقال به بخش پژوهش در بخش‏هاى مختلف برنامه به‌منظور سامان‏دهى روند تحقيق؛‏

- قابليت انتخاب پاسخ بعدى و قبلى و مشاهده متن كامل كتاب‏.

2.معجم لفظى‏

- نمايش متن كامل 2 جلدى «العروة الوثقی» در دو نسخه به‌همراه تکمله «العروة الوثقی» و 68 عنوان شرح، حاشيه و تعلیقه، مانند:

شرح العروة الوثقی (موسوعة السید الخوئی)، تعلیقة استدلالیة علی العروة الوثقی (ازآغا ضیاءالدین عراقی)، دلیل العروة الوثقی (از شیخ حسین حلی)، مستمسک العروة الوثقی (از سید محسن حکیم) و مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی (از شیخ محمدتقی آملی) و...؛

- متن كامل 6 عنوان كتاب در مورد فرهنگ اصطلاحات فقهى و اصولى، شامل کتب «الحدود و الحقائق»، «مصطلحات الفقه»، «القاموس الفقهي لغةً و اصطلاحاً»، «الاصطلاحات الفقهية في الرسائل العملية»، «معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية»، «اصطلاحات الأصول»‏، با امکان دستیابی به مصطلحات از طریق مداخل پیراسته‌شده؛

- متن كامل سه فرهنگ لغت در 29 جلد، شامل «لسان العرب» (15 جلد)، «مجمع البحرين» (6 جلد) و «كتاب العين» (8 جلد).

قابلیت‌ها

- گزینه مستقل جهت پژوهش‌های قرآنی؛

- گزینه مستقل جهت دستیابی به آیات در کتب؛

- نمايش فهرست درختی كتب یادشده به‌همراه ارتباط فعال با متن كامل آنها‏؛

- امکان انتخاب جلد و صفحه مورد نظر از راه‏هاى گوناگون‏؛

- ارائه متن عروة الوثقی به همراه ارتباط با شروح و تعلیقه‌ها؛

- ارائه اطلاعاتى اجمالى در باره كتب برنامه و زندگى‏نامه مؤلفان؛‏

- امکان دستيابى به معانى واژگان بر اساس لغت‏نامه‌های: «لسان العرب»، «كتاب العين» و «مجمع البحرين» از طريق فهرست ريشه و مشتق كلمات‏.

ساير امكانات‏

- محدود كردن دامنه تحقيق بر اساس مجلد و موضوع؛‏

- جستجوى ساده و پيشرفته در متن و فهرست‏؛

- امكان مقايسه متون مختلف از يك يا دو مجلد با يكديگر؛

- استفاده از امكان پژوهش فعال جهت انتقال به قسمت‏هاى مورد نظر در برنامه؛‏

- امكانات متنوع پژوهشى، يادداشت و چاپ؛‏

- انتقال مستقيم متن يا فهرست انتخابى از برنامه به محيط MS-Word.