کتابخانه حکمت اسلامی

دربــاره کتابخانه حکمت اسلامی

حكمت كه يكى از شاخه هاى درخت تنومند علوم و معارف اسلامى مى باشد عبارتست از علم به حقايق موجودات بقدر طاقت انسان. ريشه هاى حكمت را در فطرت انسان بايد جستجو كرد كه انبياى الهى هم براى رشد و تعالى آن مبعوث شده اند تا علاوه بر كتاب، حكمت را نيز به او بياموزند. قرآن كريم بارها بر حكمت و جايگاه آن در تعالى و تكامل انسان تاكيد كرده و انسان ها را براى شتافتن به سوى آن تشويق كرده است تا جان تشنه خويش را با آن سيراب سازند. گنجينه پربار حكمت اسلامى بر زمينه حكمت الهى قديم رشد كرده و ثمرات و نو آوريهاى بسيارى به بار آورده است. حكمت قديم شعبه هاى مختلفى داشته و از منطق تا طب و موسيقى را شامل مى شده است. اين گنجينه به دست حكما و فلاسفه بزرگ اسلامى شكل گرفته است.

حكمت يونانى كه بيشتر رويكرد مشائى دارد وارد حوزه اسلامى شد و توسط فارابى و ابن سينا دو تن از فلاسفه بزرگ اسلامى بسط و شرح داده شد. البته همانطور كه محققان گفته اند، در فلسفه ابن سينا گرايش اشراقى كاملا مشهود است. قابل توجه است كه حكمت مشاء به جهت عقل گرايى صرف در ميان مسلمانان واكنش هاى منفى را نيز در بر داشته است.

اقسام حكمت‏

حكمت به دو بخش عملى و نظرى تقسيم مى شود. حكمت نظرى دانشى است كه شأن آن صرفا دانستن است و بس اما حكمت عملى دانشى است كه بايد در عمل انسان جلوه گر شود. حكمت نظرى سه شعبه دارد: علم الهى كه موضوع آن به هيچ وجه نيازى به ماده ندارد؛ علم رياضى و تعليمى كه علم به احوال چيزى است كه در وجود خارجى نياز به ماده دارد، اما در ذهن از ماده مجرد است؛ علم طبيعى علم به احوال چيزى است كه هم در وجود خارجى و هم ذهنى نيازمند ماده است.

در اين ميان علم طب كه شعبه اى از طبيعيات است در حكمت اسلامى از جايگاه ويژه اى برخوردار است چرا كه به زندگى روزمره مردم نيز مربوط بوده و باعث پيوند عملى ميان حكيمان اسلامى با توده هاى مردم مى شده است از اين روى در ايران قديم طبيبان به حكيمان معروف بوده اند.

حكمت عملى نيز سه شعبه دارد، اخلاق، تدبير منزل و علم سياست.علم اخلاق از تهذيب نفس بحث مى كند و علم تدبير منزل از چگونگى رابطه افراد خانواده با يكديگر و علم سياست از چگونگى رابطه افراد با جامعه سخن مى گويد.

معارف اسلامى به جنبه هاى سه گانه حكمت عملى توجه والايى دارد از اين روى برخى دانشمندان اسلامى حكمت عملى مشاء را در بعد فضايل اخلاقى با حكمت عملى اسلامى تلفيق كرده و انديشه هاى نوينى را پديد آوردند.

برخى دانشمندان اسلامى با رويكرد فلسفى به كلام و بالعكس باعث رشد اين دو علم گرديده‏اند كه در اين ميان نقش خواجه نصير الدين طوسى و فخر الدين رازى از بقيه علماء پر رنگ تر است. فخر رازى نقاديهاى بسيارى بر فلسفه مشاء وارد كرد و خواجه نصير الدين طوسى با پاسخ گوئى به آنها به حكمت مشاء حيات جديدى بخشيد و با فلسفى نمودن علم كلام موجب غناى آن شد.

حكمت اشراقى يكى ديگر از رويكردهاى فلسفى است. اين حكمت شعبه هاى بسيارى دارد كه در گذشته از يونان تا هند گسترده بوده است. افلاطون نماينده حكمت اشراقى در يونان بوده است و حكمت او در حوزه اسكندرانى به دست افلوطين گسترش يافت.حكمت فهلوى و خسروانى نماينده حكمت اشراقى در ايران بوده است. البته اين حكمت با انديشه ها و گرايش هاى عرفانى نيز پيوند نزديكى دارد.

شعبه هاى مختلف حكمت اشراقى ايرانى و يونانى به دست شيخ اشراق كه خود را احيا كننده اين حكمت مى داند، به هم پيوند زده شد و با معارف اسلامى ممزوج گرديد تا حكمت اشراقى اسلامى پديد آيد. البته رگه هايى از حكمت هندى را نيز مى توان درآن يافت.

بعد از دوره حكمت اشراقى، فيلسوف سترگ صدر المتألهين شيرازى با پيوند حكمت مشاء، اشراق، عرفان و معارف اسلامى، حكمت متعاليه را بنيان نهاد. اين حكمت با اين انديشه گسترش يافت كه هيچ معرفتى در اين حوزه ها وجود ندارد كه با معرفت ديگر به نحوى اختلاف داشته باشد كه نتوان آنها را با هم جمع كرد. از اين رو براى وحدت فكر و انديشه بشرى لازم است كه وحدت اين معرفت ها به اثبات برسد و او حكمت خود را وقف اين امر كرد. فلسفه ملاصدرا يكباره پديد نيامد بلكه حاصل سنت فلسفى بود كه آهسته آهسته با عرفان و شريعت بيشتر تلفيق شد. از اين رو، در حكمت متعاليه آسان تر مى توان اين ادعا را مطرح كرد كه قرآن، عرفان و برهان از هم جدايى ندارند.او در عين كار فلسفى توانسته ادعاهاى عرفا را عقلانى و برهانى سازد. همچنين او قائلست كه شريعت براى فيلسوف منبع هستى شناسى قدسى داشته و با معارف عقلى ضرورى، موافقت دارد.

كتابخانه حكمت اسلامى‏

مجموعه اى كه اينك تحت عنوان كتابخانه فلسفه ارائه مى گردد، مجموعه گرانسنگى از كتاب هاى حكمت و فلسفه است كه تقريبا تمام انديشه هايى را كه در بالا مطرح گرديد، در بر مى گيرد. البته كتابخانه در نسخه كنونى غالب آثار فلسفى و منطقى تا زمان حكيم سبزوارى را در بردارد و ان شاء الله بقيه كتب در نسخه بعدى به برنامه اضافه خواهد شد. ذيلا به نام برخى از مولفين اين كتابها همراه با رويكرد فكرى آنها اشاره مى كنيم.

1- فلاسفه يونان نظير افلاطون و ارسطو.
2- فلاسفه اسكندريه نظير افلوطين.
3- حكميون نظير زكرياى رازى.
4- فلاسفه اسلامى مشاء نظير كندى ، فارابى ، ابن سينا ، ابن باجه ، ابن رشد ، فخر رازى ، محقق طوسى ، قطب الدين رازى ، مير داماد.
5- فلاسفه اشراق نظير شيخ اشراق ، شهرزورى ، قطب الدين شيرازى ، محقق دوانى.
6- صدر المتالهين، موسس حكمت متعاليه و شارحان مكتب وى.

هم چنين در ضمن كتابخانه فلسفه كه به زبان عربى يا فارسى است ، كتابخانه انگليسى هم تعبيه شده است كه شامل كتب فلاسفه يونان همچون ارسطو و افلاطون وفلاسفه نو افلاطونى نظير افلوطين و فلاسفه غرب نظير كانت ،دكارت ،بركلى ،هيوم ، ميل ، نيچه ،اسميت ، هابز،بيكن ،آگوستين و ....و نيز آثارى در رابطه با فلسفه كنفوسيوس و بودا مى باشد تا محققان گرامى هر چه بيشتر از اين برنامه استفاده نمايند.

به طور كلى مجموعه كتاب هاى كتابخانه حكمت را مى توان در يك نگاه به پنج دسته تقسيم كرد:

1- كتاب هاى اصلى كه حكماى بزرگ نوشته اند.
2- شرح و حاشيه كه بر اين كتاب ها نوشته اند
3- كتاب هايى كه در رابطه با يكى از اين حكما يا انديشه هاى آنها نوشته شده است.
4- اصطلاح نامه هايى كه به شرح و توضيح اصطلاحات فلسفى مى پردازند.
5- كتابخانه انگليسى‏