Buy Now with
دربــاره جامع الاحادیث 3.5
حدیث که بیانگر سنت پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع)، اعم از قول، فعل و تقریر است، پس از قرآن کریم دومین منبع شناخت احکام و گزاره‌های دینی در ابعاد مختلف معرفتی است. قرآن کریم در آیات فراوانی با تأکید بر شخصیت والای پیامبر اکرم(ص) سخنان ایشان را وحیانی دانسته و سیره ایشان را به عنوان الگویی برای مؤمنان معرفی کرده است. همچنین اطاعت از رسول و اولی الامر(ع) را در کنار اطاعت خداوند ذکر کرده تا بر اهمیت آن تأکید نماید؛ همچنان که پیامبر اکرم(ص) نیز اهل بیت خویش را در کنار قرآن به عنوان دو همراه پس از خود به ودیعت نهاده است تا مسلمانان با تمسک به آن دو، از ضلالت رهایی یابند.
مسلمانان، صرف نظر از دوره کوتاهی در صدر اسلام که به صورت رسمی از روایت و کتابت حدیث ممانعت به عمل آمد، در دوره‌های مختلف تاریخی خود به اهمیت و اعتبار حدیث واقف بوده، تلاش فراوانی را صرف حفظ و صیانت از حدیث و انتقال آن به نسل‌های بعدی نموده‌اند.
اهتمام ائمه اهل بیت(ع) به حدیث و تأکید بر کتابت و نشر آن در روایات مختلف ایشان، موجب گردیده است تا تاریخ حدیث شیعه، صفحات پربار و درخشانی را تجربه کند. امیر مؤمنان(ع) نویسنده کتابی روایی است که با املای پیامبر اکرم(ص) و کتابت ایشان به تدوین رسیده است. اصحاب ایشان نیز همانند فرزندان ابو رافع و... از اولین حدیث‌نگاران در تاریخ اسلام به شمار می-روند. این امر در سایر ائمه(ع)، بویژه در مورد امام باقر و امام صادق(ع) و اصحاب ایشان، بوضوح قابل مشاهده است.
جمع‌آوری، نگارش و نقل احادیث در طول تاریخ حدیث شیعه در دوره‌های مختلف و متناسب با نیازها، اقتضائات و امکانات هر دوره به اشکال مختلفی جریان داشته و عالمان شیعه با تلاش‌های خود این مسیر را تداوم بخشیده‌اند.
تلاش در نقل دقیق حدیث در قالب نقل شفاهی، تدوین اصول و کتابچه‌های شخصی و محدود از روایات، تدوین کتابهای روایی محدود به یک یا چند موضوع خاص، تدوین جوامع اولیه و ثانویه حدیثی و تدوین ترجمه‌ها و شروح روایی، از جمله تلاش‌هایی است که در طول تاریخ در این مسیر صورت پذیرفته است.
در سالیان اخیر، با پیدایش رایانه، امکان بهره‌گیری از قابلیت‌های فراوان و متنوع این ابزار برای توسعه و ترویج بیش از پیش روایات فراهم آمده است. امکان ثبت دقیق روایات، گردآوری روایات در یک منبع واحد، جستجوی سریع، مقایسه بین متون و...، از جمله قابلیت‌هایی است که در امر عرضه روایات در محیط رایانه میتواند مفید و کارگشا باشد.
از این رو، بر محققان علوم اسلامی لازم است تا با عرضه مناسب روایات در قالب ابزار جدید، ضمن تسهیل دسترسی و بهره‌گیری از این منبع عظیم، زمینه فعالیت‌های پژوهشی جدیدی را که پیش‌تر و در قالب‌های پیشین ممکن نبود، برای نسل فعلی و آینده فراهم سازند.
پیشینه نرم افزار
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر اساس فعالیت تعدادی از محققان و پژوهش گران حوزه بر روی کتب حدیثی و تلاش برای عرضه این کتب با استفاده از ابزار رایانه، شکل گرفته و همواره تولید نرم‌افزارهای حدیثی، یکی از اولویت‌های اصلی این مرکز بوده است.
ارائه برنامه‌های حدیثی با تولید نرم‌افزاری کتابخانه بحار الانوار، وسائل الشیعه و کتب اربعه در سال‌های آغازین دهه هفتاد آغاز گردیده و مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در ادامه، مجموعه‌ای از کتابهای روایی شیعه در نرم‌افزاری تحت عنوان «معجم الفاظ نور1» در محیط DOS تحولی جدی در تولید نرم‌افزارهای حدیثی به شمار می‌رفت.
مهم‌ترین محصولی که در ادامه باید از آن یاد کرد، نرم‌افزار نور2 (جامع الأحادیث) است که مشتمل بر کتب اربعه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، بحار الانوار و مجموعه‌ای از کتاب‌هایی است که به عنوان مصادر کتاب بحار الانوار ذکر شده‌اند.
این نرم‌افزار مشتمل بر 181 عنوان کتاب در 428 جلد بود و به عنوان اولین نرم‌افزار حدیثی در محیط ویندوز عرضه گردید. حجم بالای اطلاعات، کیفیت محتوایی از قبیل اِعراب و دقت، عرضه قابلیت‌های مختلف فنی از جمله در بخش جستجو و نمایش به همراه دیگر مزایای این نرم‌افزار، موجب گردید تا این برنامه از سال 1379 تا کنون به عنوان مهم‌ترین نرم‌افزار حدیثی مورد استفاده پژوهش گران علوم اسلامی باشد. این برنامه که در مراحل مختلف، ارتقاهای جزئی فنی و محتوایی یافته است، در حال حاضر با عنوان نرم‌افزار نور ۵ /۲ شناخته می شود.
نیاز کاربران عمومی به احادیث و عدم آشنایی ایشان با متون عربی نیز موجب شد تا مرکز اقدام به تولید نرم‌افزار «گنجینه روایات نور» نماید. هدف از این نرم‌افزار، عرضه جامعی از کلیه کتب حدیثی دارای ترجمه بود. 233 عنوان کتاب در قالب 381 جلد، محتوای این کتابخانه حدیثی را تشکیل می‌دادند.
انگیزه‌های تولید نرم افزار جامع الأحادیث ۵ /۳
اگرچه نرم‌افزارهای نور ۵ /۲ و گنجینه روایات نور، بخش قابل توجهی از نیاز کاربران تخصصی و عمومی را به یک کتابخانه دیجیتال حدیث مرتفع نموده است، ولی برخی نیازها و مسائل باقی مانده موجب شد تا طرح ارتقای جامع الأحادیث، آماده و اجرا گردد.
برخی از انگیزه‌های اصلی برای تولید نرم‌افزار جامع الأحادیث۵ /۳ عبارت‌اند از:
- تجمیع بین کتابهای حدیثی عرضه شده در برنامه نور ۵ /۲ و ترجمه‌های عرضه شده در گنجینه روایات نور؛
- افزودن برخی از منابع روایی جدید که پیش‌تر در نرم‌افزار نور ۵ /۲ یا گنجینه روایات نور عرضه نشده بود؛
- افزودن شروح روایی بویژه حجم وسیعی از شروح کتب اربعه؛
- افزودن برخی قابلیت‌های فنی نوین که در نسخه‌های جدید برنامه‌های نور فراهم گردیده و نرم‌افزار نور ۵ /۲ به جهت قدمت، فاقد آنها بود، از قبیل: انتقال به محیط word و نمایش چند سندی کتب و نتایج جستجو؛
- افزودن مقدمه‌ها و مؤخره‌های کتاب هایی که در نرم افزار نور ۵ /۲ وجود نداشته است.
تعریف و دامنه محتوایی برنامه
هدف از تولید نرم‌افزار جامع الأحادیث۵ /۳ عرضه مجموعه کاملی از مصادر حدیثی شیعه به همراه ترجمه‌ها و شرح‌های نگاشته شده بر این مصادر است.
در خصوص فهرست این مصادر، ذکر چند نکته لازم به نظر میرسد:
- منابع گزینش شده یا جزء مصادر روایی‌اند، یا ترجمه و یا شرح بر این مصادرند. برخی از کتابهای فقهی، کلامی، تاریخ و غیره که غالباً مربوط به قرن پنجم و پیش از آن می‌باشند نیز به جهت دوره زمانی تألیف و حجم روایات، در زمره مصادر روایی به شمار رفته‌اند.
- برخی از کتب نرم‌افزار نور ۵ /۲ ، از جمله تعدادی از آثار شیخ مفید(ره) که حجم روایات آنها بسیار پایین بوده، از برنامه حذف شده‌اند. مجموعه آثار کامل شیخ مفید(ره) در کتابخانه اختصاصی ایشان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
- در انتخاب کتاب‌ها تلاش شده است تا از سویی پژوهشگران فهرست کاملی از مصادر را در اختیار داشته باشند و به عنوان مرجعی جامع و قابل اتکا بتوانند به برنامه استناد نمایند و از سوی دیگر، دانشجویان و علاقه‌مندان حدیث نیز ترجمه‌ها و شرح‌های مصادر اصلی را در اختیار داشته باشند تا در ترجمه و فهم محتوای احادیث دچار مشکل نشوند و برنامه تولیدی، نیازهای اقشار مختلف علاقه‌مند به مطالعات حدیثی را برآورده نماید.
- آنچه در این برنامه ارائه شده، فهرست کامل مصادر انتخابی نیست و با توجه به زمان‌بر بودن فرایند تایپ و تصحیح مصادر و کتاب‌ها، ارائه بخشی از مصادر به نسخه‌های بعدی موکول شده است. البته دریافت نظرات تکمیلی کاربران گرامی نیز می تواند یاریگر ما در تکمیل این فهرست باشد.
قابلیت‌های جدید برنامه
همان‌گونه که گذشت، یکی از اهداف طراحی و اجرای برنامه جدید، ارتقای نرم‌افزاری برنامه نور ۵ /۲ بوده است. از جمله قابلیت‌هایی که نسبت به نسخه قبل در برنامه جامع الأحادیثارتقای نرم‌افزاری برنامه نور ۵ /۳ اضافه شده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر اندازه صفحه نمایش در نمایشگرهای مختلف؛
- انتقال مطالب به صورت مستقیم به پرونده‌های word؛
- نمایش هم‌زمان و مرتبط متن با ترجمه‌ها و شروح؛
- جستجو از طریق ریشه کلمات؛
- ساده‌سازی محیط جستجو؛
- امکان چند سندی در نمایش و جستجو؛
- استفاده از فهرست گزینشی برای جستجوی سریع در عناوین فهرست کتب؛
- اضافه شدن قابلیت جستجوی برخط (Find) در قسمت‌های مختلف؛
- افزایش قابل توجه کتاب های لغت؛
- نمایش یا عدم نمایش اِعراب و سرصفحه.
- مشابهيابى روايات که با انتخاب هر حديث از پنجره سمت راست، احاديث مشابه آن به‌صورت خودكار شناسايى شده و به همراه آدرس، سند و درصد شباهت در پنجرهى سمت چپ نمايش داده مىشود.
- بازسازى اسناد، در اين قسمت اسنادى كه در اصل كتاب به‌صورت سند عادى نبوده و مشتمل بر تحويل، تعليق، بهذا الاسناد و موارد مشابه بودهاند، با عنوان اسناد بازسازى شده در كنار اسناد اصل كتاب نمايش داده مىشوند.
دیگران را با نوشتن نقد، بررسی و نظرات خود، برای انتخاب این محصول راهنمایی کنید.
هر گونه سوال، ابهام توسط مدیران پشتیبانی سایت پاسخ داده می شود.